Je, Watanzania wako tayari kugeukia magari ya umeme?

Magari ya umeme (EVs) yanazidi kuwa gumzo duniani kote, yakisukumwa na haja ya kupunguza uzalishaji wa kaboni na kukabiliana na mabadiliko ya tabianchi. Katika harakati hii ya kimataifa, Tanzania inajitokeza kama nchi yenye uwezo mkubwa wa kukumbatia usafiri wa umeme.

Lakini, je, kweli tuko tayari kwa mabadiliko haya makubwa? Makala hii itaangazia fursa, changamoto, na nini kifanyike ili kuhakikisha Tanzania inanufaika kikamilifu na mapinduzi haya ya magari ya umeme.

Uhamaji kuelekea magari ya umeme unaahidi faida nyingi kwa Tanzania. Kwanza na muhimu zaidi, ni faida za kimazingira. Kwa kupunguza utegemezi wa mafuta, magari ya umeme yanapunguza kwa kiasi kikubwa hewa chafu zinazochafua mazingira yetu, hasa katika miji yetu mikubwa kama Dar es Salaam. Hii itapelekea kuboresha ubora wa hewa, na hivyo kupunguza magonjwa yanayohusiana na uchafuzi wa hewa, na kuboresha afya ya jamii kwa ujumla.

Kibiashara, magari ya umeme yanaweza kuwa neema kwa uchumi wa nchi. Gharama za uendeshaji ni ndogo sana ikilinganishwa na magari yanayotumia mafuta. Umeme ni nafuu zaidi kuliko petroli au dizeli, na magari haya hayahitaji matengenezo mengi kutokana na idadi ndogo ya sehemu zinazohamia kwenye injini.

Hii inaweza kuokoa kiasi kikubwa cha fedha za kigeni ambazo sasa zinatumika kununua mafuta kutoka nje. Zaidi ya hayo, kuongezeka kwa mahitaji ya magari ya umeme kunaweza kufungua fursa mpya za ajira na uwekezaji katika sekta kama vile utengenezaji wa betri, vituo vya kuchaji, na hata kukusanya magari ya umeme hapa nchini.

Licha ya faida hizo zinazovutia, Tanzania inakabiliwa na changamoto kadhaa muhimu katika kukumbatia kikamilifu magari ya umeme. Moja ya changamoto kubwa ni miundombinu ya kuchaji. Ingawa Tanzania inajuhusi kubwa katika nchi za Afrika Mashariki kwa idadi ya magari ya umeme barabarani (hasa pikipiki na bajaj), bado kuna uhaba mkubwa wa vituo vya kuchaji vya umma, hasa nje ya miji mikubwa.

Hali hii inasababisha "range anxiety" hofu ya kuishiwa chaji njiani, ambayo inakatisha tamaa wananchi wengi kubadili magari ya umeme. Zaidi ya hayo, kuna wasiwasi juu ya uwezo wa gridi ya taifa kuhimili ongezeko kubwa la mahitaji ya umeme endapo magari ya umeme yataenea kwa kasi. Utafiti unaonyesha kuwa kuunganisha vituo vya kuchaji vya EV kwenye gridi ya umeme kunaweza kuongeza upotevu wa umeme na kushuka kwa voltage.

Gharama ya awali ya kununua magari ya umeme bado ni kikwazo kingine kikubwa. Magari ya umeme mara nyingi ni ghali zaidi ikilinganishwa na magari ya kawaida, na hii inafanya iwe vigumu kwa Watanzania wa kipato cha kati na cha chini kumudu.

Ingawa serikali imeanza kuchukua hatua za kuondoa ushuru wa bidhaa kwa magari ya magurudumu manne na mabasi ya umeme, na kuna misamaha ya ushuru wa forodha kwa baadhi ya vipuri, bado inahitaji juhudi zaidi ili kupunguza bei za awali. Ukosefu wa viwanda vya ndani vya kukusanya au kutengeneza magari ya umeme pia unachangia bei ya juu ya magari yanayoingizwa.

Uelewa na elimu ya umma ni eneo jingine linalohitaji kushughulikiwa. Wananchi wengi bado hawana uelewa wa kutosha kuhusu teknolojia ya magari ya umeme, faida zake, na jinsi ya kuyatumia na kuyatunza. Kuna dhana potofu zinazoendelea kuhusu utendaji wao na uimara. Pia, kuna uhaba wa wataalamu waliofunzwa kutengeneza na kuhudumia magari ya umeme, jambo ambalo linaweza kuwa changamoto kubwa kadri idadi ya magari haya inavyoongezeka.

Hatimaye, sera na kanuni bado hazijawa wazi na madhubuti. Ingawa kuna majadiliano na mipango ya kutengeneza sera ya kitaifa ya uhamaji wa umeme, bado hakuna mfumo kamili unaowezesha uagizaji, usajili, na matumizi ya magari haya. Hii inasababisha ucheleweshaji wa usajili na kupunguza imani ya wawekezaji

Ili Tanzania iweze kunufaika kikamilifu na mapinduzi ya magari ya umeme, hatua madhubuti zinahitajika. Kwanza kabisa, uwekezaji mkubwa katika miundombinu ya kuchaji ni muhimu. Hii inahusisha kujenga vituo zaidi vya kuchaji katika miji yote na kando ya barabara kuu, pamoja na kuboresha gridi ya taifa ili kuhimili mahitaji yatakayoongezeka.

Serikali inaweza kushirikiana na sekta binafsi kuanzisha vituo vya kuchaji vinavyotumia nishati mbadala kama vile jua na upepo, kupunguza utegemezi wa gridi ya taifa na kuifanya teknolojia hii kuwa endelevu zaidi.

Pili, sera rafiki na motisha za kibiashara ni muhimu. Serikali inapaswa kuweka wazi na madhubuti sera zinazohimiza matumizi ya magari ya umeme, ikiwemo ruzuku, misamaha ya kodi, na punguzo la ushuru wa forodha kwa magari na vipuri vyake. Hii itapunguza gharama ya awali na kuwafanya wananchi wengi zaidi kumudu. Kuhamasisha uwekezaji katika viwanda vya ndani vya kukusanya au kutengeneza betri na magari ya umeme pia kutasaidia kupunguza bei na kuongeza ajira.

Tatu, elimu na uhamasishaji wa umma ni muhimu. Kampeni za uhamasishaji zinapaswa kufanyika kote nchini kuelimisha wananchi kuhusu faida za magari ya umeme, jinsi yanavyofanya kazi, na kuondoa dhana potofu. Mafunzo kwa mafundi magari ni muhimu ili kuandaa wataalamu wa kutosha wa kutengeneza na kuhudumia magari haya.

Mwisho, ushirikiano kati ya serikali, sekta binafsi, na wananchi ni muhimu. Mashirika kama vile Shirika la Umeme Tanzania (Tanesco), Wakala wa Huduma za Ufundi na Umeme Tanzania (Temesa), na wawekezaji binafsi wanapaswa kufanya kazi pamoja ili kujenga mfumo endelevu wa usafiri wa umeme.

Tanzania ina fursa kubwa ya kuwa kiongozi katika uhamaji wa umeme katika ukanda wa Afrika Mashariki. Ingawa safari bado ni ndefu na changamoto zipo, kwa kuweka sera madhubuti, kuwekeza katika miundombinu, kuelimisha umma, na kukuza ushirikiano, tunaweza kuharakisha mabadiliko haya. Magari ya umeme siyo tu mtindo wa kisasa; ni hitaji la kimazingira na kiuchumi. Kwa kukumbatia teknolojia hii, Tanzania inaweza kujenga mustakabali safi, salama, na wenye tija kwa vizazi vijavyo. Je, tuko tayari? Jibu ni ndiyo, lakini kwa jitihada na maono ya pamoja.